Punkt Porad dla Biznesu

Czy każdy wypadek w pracy to wypadek przy pracy? Czy każdy wypadek należy zbadać? Czy wypadek podczas przerwy od pracy należy rozpatrywać w kategorii wypadku przy pracy? Odpowiedź na te i inne pytania znajdziesz w tym poście.

Definicja

Dla porządku, musimy rozpocząć od definicji wypadku przy pracy. Zgodnie z ustawą [1], definicja wypadku przy pracy brzmi następująco:

Oznacza to, że aby wypadek mógł być uznany za wypadek przy pracy, musi spełniać wszystkie 4 elementy podane w definicji. Czyli zdarzenie wypadkowe, musi:

• spełniać cechę nagłości
• być spowodowane przyczyną zewnętrzną,
• wywołać uraz lub śmierć
• mieć związek z pracą.

Niby prosta sprawa. Ale wszystko komplikuje się w praktyce. Każdy wypadek to inna sytuacja. Każdy wypadek to ludzie. Chyba żaden inny aspekt BHP nie jest tak różnorodny jak wypadki właśnie. Wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z czynnikiem ludzkim, nie można myśleć schematycznie. Te słowa wydają Ci się enigmatyczne? To zobacz z jakimi problemami możemy się spotkać kiedy zestawimy definicję wypadku przy pracy z prawdziwym życiem:

• Ile trwa nagłość? Chwilę? Minutę? Godzinę? Kilka godzin? A może kilka dni?
• Czy przyczyna zewnętrzna musi być wyłączna? A co jeśli przyczyna zewnętrzna i wewnętrzna wystąpiły jednocześnie?
• Czy wypadek, w którym uraz jest niewielki też należy zbadać? Albo czy należy zbadać wypadek bezurazowy? I czy w ogóle jest coś takiego?
• Co to dokładnie znaczy związek z pracą? Czy wystarczy być w pracy? A może trzeba być na stanowisku? A co jeśli do wypadku dojdzie podczas przerwy śniadaniowej? Albo w szatni?

To tylko część pytań, z którymi przychodzi nam się mierzyć kiedy rozpoczynamy pracę z wypadkami w praktyce. Jest ich o wiele więcej. W zasadzie nie ma dwóch identycznych wypadków. Każdy należy traktować indywidualnie. I każdy należy badać z otwartą głową. Na okoliczności, na cechy ludzkie, na zachowania, motywy.

Aby dobrze zrozumieć definicję wypadku przy pracy, przejdę do omówienia każdego elementu definicji oddzielnie.

Nagłość

Nagłość to cecha zdarzenia wypadkowego. Ile może wynosić? Jak sama nazwa wskazuje, zdarzenie jest nagłe, gdy trwa „chwilę moment”, bardzo krótko. Tak krótko, że nie było możliwości zareagowania i zapobiegnięcia mu.

Ale, są sytuacje, kiedy nagłość może trwać dłużej, niż „chwilę moment”. Prawo nie precyzuje czasu trwania nagłości. Dlatego tutaj z pomocą przychodzi nam orzecznictwo sądowe. Zgodnie z wyrokiem nieistniejącego już Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r. w niektórych sytuacjach, nagłość może trwać maksymalnie jedną dniówkę roboczą.

Dniówka robocza musi być tutaj traktowana indywidualnie, to znaczy tyle, ile dla danego pracownika ona wynosi. Oczywiście najczęściej będzie to 8 godzin. Ale są również inne wymiary czasu pracy np. pół etatu – wtedy dniówka będzie wynosiła 4 godziny. Mogą też być inne systemy czasu pracy, np. skróconego tygodnia pracy, gdzie dniówka wynosi 10 godzin.

Wspomniany powyżej wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych, pomimo, iż wydany w 1958 r. do dnia dzisiejszego jest wyznacznikiem „nagłości” w wypadkach przy pracy. Kierują się nimi zarówno sądy, jak i my, pracownicy służby BHP, którzy jesteśmy członkami zespołów powypadkowych i badamy wypadki przy pracy w praktyce.

Czas na przykłady. Zdarzenia nagłe to np.:

• Pochwycenie dłoni przez ruchomy element maszyny
• Poślizgnięcie się pracownika na mokrej posadzce
• Wylanie na skórę kwasu siarkowego
• Upuszczenie na stopę ciężkiego przedmiotu
• Upadek z wysokości

Przyczyna zewnętrzna

Przyczyna zewnętrzna to przyczyna spoza organizmu człowieka. Inaczej mówiąc, na człowieka musi zadziałać czynnik z zewnątrz, który wywoła szkodliwe dla zdrowia skutki.

Przyczyna wewnętrzna, to będą wszystkie czynniki z wnętrza organizmu człowieka. Czyli czynniki związane ze stanem zdrowia danego człowieka, z jego kondycją fizyczną, wiekiem, trybem życia, skłonnościami i predyspozycjami jego organizmu.

Przykładowe przyczyny zewnętrzne wypadku to np.:

• mokra posadzka,
• niesprawne narzędzia,
• siły natury, np. w górnictwie,
• utrata równowagi przez pracownika albo niefortunny ruch,
• a nawet brak szkolenia BHP!

Co jednak w sytuacji, gdy wypadek został wywołany zarówno przyczyną zewnętrzną i wewnętrzną? Jeżeli jesteśmy w stanie potwierdzić, że przyczyna zewnętrzna rzeczywiście przyczyniła się do powstania zdarzenia wypadkowego, to taką sytuację można uznać za wypadek przy pracy (oczywiście jeżeli pozostałe trzy elementy definicji wypadku przy pracy również będą spełnione).

Czy przyczyną wypadku może być silny stres, który doprowadził do wylewu lub zawału?

Tak, może być, ale pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim, stres musi być wywołany naprawdę wyjątkowymi okolicznościami. Nie może to być sytuacja, która jest naturalna, choć niekoniecznie przyjemna dla pracownika, jak np. przesunięcie go na inne stanowisko pracy albo wręczenie wypowiedzenia. Te działania, choć wywołują stres, nie są niczym nadzwyczajnym. Prawo dopuszcza ich wystąpienie, a więc nic niecodziennego się tutaj nie dzieje.

Stres nie może też być przyczyną zewnętrzną zdarzeń wypadkowych u osób na stanowiskach kierowniczych. Dzieje się tak dlatego, że stres jest wpisany w te funkcje zawodowe. Władza = odpowiedzialność = stres. To jest naturalne. U pozostałych pracowników stres może być uznany za przyczynę wypadku przy pracy, pod warunkiem, że powstał w naprawdę nadzwyczajnych okolicznościach.

Uraz lub śmierć

Definicja urazu to:

Aby wypadek mógł zostać uznany za wypadek przy pracy, osoba poszkodowana musi doznać jakiegoś urazu. Czyli musi doznać jakich obrażeń. Mogą to być na przykład: złamania, skaleczenia, zmiażdżenia itp.

Aby mieć wiedzę jakiego urazu (i jego umiejscowienia) doznał poszkodowany, konieczna jest opinia lekarska o urazie. Jedynie lekarz jest w stanie stwierdzić czy i jaki uszczerbek na zdrowie odniósł poszkodowany.

Nie ma żadnego formularza, ani innego wzoru jaki powinna mieć opinia lekarska o urazie. Może to być dowolny dokument, na którym lekarz napisze informację co się stało poszkodowanemu. W świetle RODO, osobiście rekomenduję stworzenie takiego formularza w zakładzie i przekazywanie go lekarzowi, aby to na nim wpisał rodzaj urazu. Dlaczego?

Dlatego, że zgodnie z RODO, mamy prawo gromadzić i przechowywać jedynie te dane osobowe, do których mamy podstawę prawną lub zgodę. Skoro więc rozporządzenia [3] wskazuje, że mamy uzyskać opinię lekarską o urazie, to tylko ta informacja może być przez nas przechowywana. Mało tego, dane dotyczące zdrowia podlegają szczególnej ochronie. Są to tzw. dane wrażliwe. Przechowywanie więc danych dotyczących zdrowia w większym zakresie, niż ma się do tego umocowanie prawne, może podlegać karze [4].

Bardzo ważna kwestia jest taka, że w uraz nie musi wiązać się ze zwolnieniem chorobowym, aby taki wypadek mógł być rozpatrywany jako wypadek przy pracy.

Związek z pracą

Związek zdarzenia z pracą jest zachowany jeżeli:

• Do wypadku doszło gdy poszkodowany wykonywał swoje zwykłe obowiązki pracownicze lub polecenia przełożonych.
• Poszkodowany wykonuje czynności na rzecz pracodawcy, nawet jeśli nie miał takiego polecenia. Innymi słowy działa dla dobra pracodawcy z własnej woli.
• Pracownik jest w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę.

Warto podkreślić, że związek z pracą jest zachowany również wówczas kiedy pracownik korzysta z przerw, np. śniadaniowej, przerwy technologicznej, przerwy związanej z załatwieniem różnych spraw pracowniczych, czy potrzeb fizjologicznych. Zatem wszelkie wypadki, kiedy pracownik poślizgnie się pod prysznicem po pracy, oparzy herbatą podczas śniadania, czy uderzy o biurko kadrowej, pozostają w związku z pracą.

Podsumowanie

Dokładne zrozumienie definicji wypadku przy pracy pozwoli uniknąć wielu błędów i podejmować dobre decyzje o uznaniu lub nieuznaniu wypadku za wypadek przy pracy. Pomimo, że często definicja wypadku może wydawać się na pierwszy rzut oka dość oczywista, warto jest ją dokładnie przeanalizować i zrozumieć.

Podstawy prawne:

[1] Art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Dz.U. 2019 poz. 1205

[2]  Art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Dz.U. 2019 poz. 1205

[3] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Dz.U. 2009 nr 105 poz. 870

[4] Art. 107 ust. 1. ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych Dz.U. 2018 poz. 1000 z późn. zm.